Jesteś niezalogowany
NOWE KONTO

Polski Deutsch

      Zapomniałem hasło/login


ä ß ö ü ą ę ś ć ł ń ó ż ź
Nie znaleziono żadnego obiektu
opcje zaawansowane
Wyczyść




Dom handlowy Chełmiec, ul. Słowackiego Juliusza, Wałbrzych
heck: Tu dokładnie widać
Budynek nr 6, ul. Bema Józefa, gen., Wałbrzych
rajaser: Pusty plac za bramą wjazdową, to miejsce przyległej do budynku, nieistniejącej sali balowej.
Altana (dawna), Wałbrzych
rajaser: Na tym najstarszym zdjęciu obiekt służy jako altana(tak wygląda z daleka) więc tak już zostało.
Orszak Trzech Króli (2024), Wałbrzych
moose: To chyba coś poważnego, bo kolega był odporny na krytykę więc nie podejrzewam że to foch.
2023 - 2024 Budowa wieży widokowej, Wałbrzych
moose: W pewnym sensie tak - stal typu corten:
Dom nr 43, ul. Wałbrzyska, Wałbrzych
RM407: Dziękuję za wskazówki. Zrobione.

Ostatnio dodane
znaczniki do mapy

Popski
Mmaciek
Alistair
Alistair
kitapczy
TW40
Hellrid
Hellrid
TW40
pavelo
TW40
kitapczy
TW40
Wolwro
Wolwro
Wolwro
Wolwro
Sendu
Sendu
Mmaciek
Mmaciek

Ostatnio wyszukiwane hasła


 
 
 
 
Obwodnica zachodnia Wałbrzycha - Kronika wydarzeń
Autor: RafalSzz°, Data dodania: 2018-09-23 13:42:30, Aktualizacja: 2022-12-09 11:45:55, Odsłon: 5996

Budowa zachodniej obwodnicy Wałbrzycha w Przez długi okres budowy obwodnicy, historia obwodnicy jest nieco zawiła i dotyczy wielu zmian, politycznych, administracyjnych oraz spraw sądowych.

Uwaga ! - tekst o obwodnicy jest co jakiś czas aktualizowany zgodnie z nowymi wydarzeniami i nowymi informacjami.

Aktualizacja tekstu 17 lipca 2021 r.  / 29 października 2022 r. (uzup. i skorygował - moose)

1995 rok - przeprowadzono pierwsze badania geologiczne w śladzie przyszłej obwodnicy

1997 rok - za kadencji prezydenta miasta Jerzego Sędziaka, rozpoczęto planować budowę i rozpoczęto starania o dotację na obwodnicę Wałbrzycha.

1998 rok - jesienią Wałbrzych pozyskał 3 mln zł dotacji państwowej na budowę obwodnicy. W tym czasie, 3 listopada 1998 roku, zostaje wybrany nowy prezydent miasta Lech Bukowiec (SLD), który z powodu ciężkiej choroby, przestał pełnić rolę prezydenta  w 2001 roku. W jego miejsce prezydentem został Stanisław Kuźniar z SLD który pełnił prezydenturę do 2002 roku. Następnym prezydentem miasta był Piotr Kruczkowski z PO, który pełnił rolę prezydenta do 23 maja 2011 roku. Od 7 sierpnia 2011 roku prezydentem jest Roman Szełemej.

1999 rok - wybudowano drogę na ul. Sikorskiego i ul. Uczniowskiej. Po likwidacji województwa wałbrzyskiego w 1999 roku, budowę przejęło miasto i realizowało ją przy ograniczonych środkach do 2003 roku.

2003 rok - Wałbrzych traci status miasta na prawach powiatu. Prezydent przestał pełnić funkcję zarządcy drogi nr 35.

2004 rok - budowę przejęła Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA).

2006 rok - GDDKiA zapowiedziała, że do końca listopada zostanie rozstrzygnięty przetarg na projekt budowy zachodniego odcinka.

2010 rok - budowa zachodniej nitki obwodnicy Wałbrzycha znalazła się na liście rezerwowej w Programie Budowy Dróg Krajowych na lata 2011-2015, wybrano firmę do stworzenia dokumentacji technicznej - została nią firma TRAKO z Katowic.

2011 rok - obwodnica znalazła się na liście dróg do realizacji przez GDDKiA i rozpoczęto procedurę Zezwolenia na Realizację Inwestycji Drogowej (ZRID) ze specustawy z 10 kwietnia 2003 r.

2012 rok - 11 kwietnia Decyzja nr 5/12 zezwalająca Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad na realizację inwestycji drogowej pod nazwą "Budowa obwodnicy miasta Wałbrzycha w ciągu drogi krajowej nr 35, od km 2+3+350 do km 8+250". (decyzja stała się ostateczna z dniem 09.06.2012 r.).

2013 rok - Wałbrzych odzyskał grodzkość. (info z dnia 5.12.2013 r)  - W przyszłym tygodniu, Sejm ma zagłosować do poprawki budżetowej przyznającą Wałbrzychowi 19 milionów na wypłatę odszkodowań ws. wywłaszczeń. 13 grudnia 2013 r.  Posłowie RP w sejmie przegłosowali poprawkę do budżetu i przyznano Wałbrzychowi 19 milionów na odszkodowania. Jeszcze w grudniu Prezydent RP Bronisław Komorowski podpisał poprawkę budżetową, w której znalazły się pieniądze dla Wałbrzycha. W grudniu 2013 roku posłanka Anna Zalewska (PiS)  wraz z mieszkańcami dzielnicy Konradów, protestowała przeciwko przebiegu obwodnicy przez Konradów i okolic Chełmca, tłumacząc, że obwodnica nie powinna przechodzić przez tereny zielone i dzielnicę Konradów.

2013-2015 - proces sądowy pomiędzy GDDKiA, a miastem Wałbrzych w sprawie wywłaszczenia nieruchomości pod budowę obwodnicy rozstrzygnął się na korzyść Wałbrzycha. Łącznie było 9 procesów sądowych i wszystkie zakończyły się pozytywnie dla miasta Wałbrzych. GDDKiA wypierało się kto ma wypłacić odszkodowania, wskazując na miasto Wałbrzych, zaś miasto było innego zdania, gdyż budowę obwodnicy budowała GDDKiA która nie dokończyła budowy, nie wywiązała się z realizacji projektu. Wałbrzych wtedy nie był miastem na prawach powiatu i nie był zarządcą drogi. W czasie trwania sporu pomiędzy Wałbrzychem a GDDKiA nie było możliwości, aby ktokolwiek podejmował jakieś działania związane z budową obwodnicy.

2014 rok - powstaje projekt  finansowy na który znalazły się fundusze UE na obwodnicę w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko  na lata 2014 - 2020.

2015 rok - 12 października - w siedzibie wrocławskiego oddziału Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad zostało podpisane porozumienie pomiędzy Romanem Szełemejem, prezydentem Wałbrzycha, a GDDKiA w sprawie podjęcia wspólnych działań na rzecz realizacji zachodniego odcinka obwodnicy Wałbrzycha.

2017 rok - styczeń – Wałbrzych znalazł się w gronie 16 miast, które otrzymają dofinansowanie na realizację kluczowych inwestycji drogowych. Wałbrzych na budowę obwodnicy zachodniej otrzymał 297 milionów złotych ze środków Unii Europejskiej które przekazało ministerstwo.  W czerwcu Wałbrzych wciąż czekał na podpisanie umowy w sprawie budowy obwodnicy. Pojawiły się problemy z finansowaniem odcinka, który przebiega w Szczawnie-Zdroju. W sierpniu Ministerstwo Infrastruktury potwierdziło, że ma możliwość prawną, aby przekazać dodatkowe pieniądze na budowę odcinka w Szczawnie-Zdroju. 28 sierpnia - podpisanie porozumienie (umowy powierniczej) w sprawie realizacji zadania pn. "Budowa obwodnicy Wałbrzycha w ciągu drogi krajowej nr 35".  13 września – zapadła ostateczna decyzja w sprawie fragmentu zachodniego odcinka w Szczawnie-Zdroju. Budowa drogi mogła ruszyć!

2019 rok - 25 stycznia  prezydent Wałbrzycha Roman Szełemej poinformował, że Zarząd Dróg, Komunikacji i Utrzymania Miasta w Wałbrzychu wybrał najkorzystniejszą ofertę budowy obwodnicy Wałbrzycha. Tę ofertę złożyła firma Budimex SA z siedzibą w Warszawie ulica Stawki 40.  Firma zobowiązała się wybudować obwodnicę w ciągu 20 miesięcy od daty podpisania umowy. Koszt budowy obwodnicy wyniesie 307.054.235,58 zł. 22 marca Urząd Zamówień Publicznych, zakończył kontrolę postępowania przetargowego,  podpisanie umowy na budowę zaplanowano między 2 a 5 kwietnia 2019 roku. 4 kwietnia w siedzibie Urzędu Miejskiego w Wałbrzychu  prezydent Wałbrzycha Roman Szełemej podpisał umowa na budowę obwidnicy z firmą Budimex SA z siedzibą w Warszawie przy ulicy Stawki 40. Na przełomie mają i czerwca wyburzono nieruchomości, znajdujące się  na terenach gdzie będzie przebiegała obwodnica. Zmieniono również organizację ruchu przy ulicach, gdzie powstaną węzły drogowe, przystąpiono również do prac, na terenach niezabudowanych.

2021 rok - 15 lipca rozpoczęto budowę łącznika od ulicy Kardynała Wyszyńskiego w dzielnicy Piaskowa Góra do obwodnicy zachodniej. Koszt realizacji jest pokrywany w całości z funduszy miasta Wałbrzych. W lipcu również rozpoczęto zaawansowane pracę na skrzyżowaniu Sikorskiego - Kolejowa, Wysockiego, wstrzymując ruch na ulicy Wysockiego w kierunku Pl. Grunwaldzkiego. W sierpniu rozstrzygnięto konkurs na nazwę Obwodnicy - wygrała "Europejka". Kontynuowano prace w Szczawnie pomiędzy Rondem Niepodległości a wiaduktem nad ul. Wyszyńskiego, budowano łącznik z ul. Kusocińskiego, trwała przebudowa na skrzyżowaniu ulic Wysockiego i Sikorskiego, przygotowywano się do otwarcia przejazdu pod estakadą na ul. Chrobrego.

2022 rok - styczeń-wrzesień - zakończenie prac - ul. Kolejowa na odcinku węzła Reja - skrzyżowanie z ul. Wysockiego, budowa pasa na ul. Sikorskiego, przykrycie korytarza Lisiej Sztolni. 28 października - uroczyste oddanie obwodnicy do użytku - obecni na otwarciu byli - premier RP Mateusz Morawiecki, marszałek Sejmu RP Elżbieta Witek, minister infrastruktury Jerzy Adamski, prezydent Miasta Wałbrzycha Roman Szełemej i dyrektor ZDKiUM Krzysztof Szewczyk. O godzinie 14:00 obwodnicą ruszyły auta.

FINANSOWANIE OBWODNICY

W większości finanse będą pochodziły  ze środków Unii  Europejskiej  z "Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014 - 2020  w kwocie 296 792 459,33 zł  - żródło Centrum Unijnych Projektów Transportowych.  Z dnia 18 września 2017 "Są pieniądze na obwodnicę Wałbrzycha" oraz ze środków miasta 54 mln zł.

TARCZA  ANTYKORUPCYJNA

Prezydent Wałbrzycha Roman Szełemej skierował wniosek do premiera Mateusza Morawieckiego w sprawie specjalnej ochrony największej inwestycji drogowej w mieście przed nieprawidłowościami  w trakcie budowy.  Dnia 7 lutego 2017 roku do urzędu miasta trafiło pismo z Ministerstwa Infrastruktury z informacją pozytywnego rozpatrzenia wniosku i podjęciu ochrony obwodnicy przed nieprawidłowościami. 

AFERA z OBWODNICĄ

1. Jak informuje dziennik wałbrzych.pl  z dnia 7 stycznia 2017 roku. "Obwodnica owiana legendą. Jej budowa rozpoczęła się 20 lat temu i pochłonęła 50 mln zł."

"Kosztowała prawie 50 mln zł. Większość pieniędzy trafiła do dwóch firm – jedna budowała, a druga przez 12 lat żyła z projektowania drogi.

Inwestycję badała prokuratura. Jej budowa owiana jest historiami, w które dziś trudno uwierzyć. Jedną z nich jest sprawa nieistniejącego wiaduktu, za którą wystawiono fakturę opiewającą na 315 tys. zł opisaną jako “prace budowlano-montażowe” wiaduktu drogowego. W protokole odbioru urzędnicy napisali, że roboty wykonano bez zastrzeżeń, a ich jakość jest dobra. Tyle że w miejscu, gdzie miał stanąć wiadukt… do dziś nie ma śladu po żadnych pracach.

W grudniu 1999 r. ówczesny prezydent Wałbrzycha Lech Bukowiec (SLD) i wiceprezydent Włodzimierz Gawroński podpisali umowę na wybudowanie tego samego wiaduktu, choć magistrat nie miał 15 mln zł potrzebnych na inwestycję. Miasto zgodziło się płacić karę za każdy dzień opóźnienia w przekazaniu placu budowy. Z kasy miasta wyciekły gigantyczne pieniądze."  

2. Wyborcza.pl  z 3 listopada 2003 r.  - "Droga donikąd w Wałbrzychu"  

Umowa, której nie było

Jesienią 1998 r. Wałbrzych dostał 3 mln zł dotacji państwowej na budowę obwodnicy. 2,4 mln zł wypłacono firmie Inkom jako zaliczkę na materiały budowlane. Do dziś Inkom nie rozliczył się z tych pieniędzy. Są jakieś faktury, ale gdzie wykorzystano zakupione materiały, nie wiadomo. Prokuratura bada m.in. okoliczności wystawienia faktury na 315 tys. zł opisanej jako "prace budowlano-montażowe" wiaduktu drogowego. W protokole odbioru urzędnicy napisali, że roboty wykonano bez zastrzeżeń, a ich jakość jest dobra. Tyle że w miejscu, gdzie miał stanąć wiadukt... nie ma śladu po żadnych pracach.

Ówczesny naczelnik wydziału inwestycji w UM Władysław Żyndul tłumaczy, że za 315 tys. Inkom kupiła stalowe rusztowania, ale miasto nie wie, co się z nimi stało. Lechosław Gazda, właściciel Inkomu, twierdzi, że część stali przepadła, bo zabrał mu ją komornik.

3. wrocław.wyborcza.pl Marcin Rybak  14 grudnia 2004 | 00:00.
"Byli wysocy rangą urzędnicy wałbrzyskiego magistratu staną przed sądem"

Jeśli wierzyć dokumentom, to w Wałbrzychu przy ul. Kusocińskiego powinien stać wiadukt drogowy - fragment obwodnicy tego miasta. Firma Inkom Śląski z Pszczyny wystawiła fakturę za "prace budowlano-montażowe" przy budowie tego wiaduktu. Miejscy urzędnicy napisali protokół odbioru tych prac i Inkomowi wypłacono 2,4 miliona złotych. Innej firmie - Wałbrzyskiej Dyrekcji Inwestycji - dano 70 tysięcy złotych za nadzorowanie tej budowy. Tyle, że wiaduktu nie ma. Cała historia zaczęła się w 1997 roku, a skończyła - jesienią 2002 r., kiedy miasto rozwiązało umowę z firmą Inkom Śląski. Wybudowała ona dwukilometrowy kawałek wałbrzyskiej obwodnicy, która w polu się zaczyna i w polu urywa. Z jednej strony - z istniejącymi już ulicami miasta - powinien go połączyć wiadukt, którego nie ma, a za który zapłacono, z drugiej strony most i tunel, którego budowa jest dopiero w planach. Historia z nieistniejącym wiaduktem zaczęła się jesienią 1998 r. Wtedy to Wałbrzych dostał 3 mln zł dotacji państwowej na budowę obwodnicy. To właśnie z tych pieniędzy 2,4 mln zł wypłacono firmie Inkom. Część tej kwoty rozpisano jako "prace budowlane", za część miały być kupione materiały budowlane.

Jeden z oskarżonych - Władysław Z., były naczelnik Wydziału Inwestycji Urzędu Miasta - tłumaczył mi przed rokiem, że za te pieniądze Inkom Śląski kupił stal potrzebną do budowy mostu. Potwierdzał to Czechosław G. z Inkomu. Ten drugi twierdził, że stal zabrał mu komornik. Miejscy urzędnicy bezskutecznie próbowali rozliczyć Inkom z tych pieniędzy. Ale to nie koniec śledztwa. Prokuratura bada jeszcze m.in. wątek dziwnej umowy między firmą Inkom Śląski a magistratem. Zawarto ją w grudniu 1999 i dotyczy budowy wiaduktu. Tego samego, za który już rok temu miejska kasa zapłaciła. Prokuratura podejrzewa, że ta umowa była podrobiona. Jest w niej dziwny zapis. Plac budowy miał być wykonawcy udostępniony w styczniu 2000 roku. Umowa przewidywała słone kary za każdy dzień zwłoki. W grudniu 2002 roku Inkom zażądał 15 milionów złotych odszkodowania za to, że plac budowy nie był jej udostępniany przez trzy lata.

Inne wątki śledztwa to m.in. budowa ekranów akustycznych przy obwodnicy (prokuratura uważa, że kosztowały miejską kasę zbyt dużo) i projektowanie obwodnicy.

4. twoje-sudety.pl z dnia 24 Lutego 2006, 18:19
"Wałbrzych: Obwodnicą za kratki"  

Przypomnijmy: z sali sądowej prosto do aresztu tymczasowego trafili na pół roku byli wiceprezydenci Wałbrzycha Jerzy S. i Włodzimierz G., a także były naczelnik wydziału inwestycji Władysław Ż. Pozostali pójdą do więzienia po uprawomocnieniu się wyroku. W ostatnim etapie procesu na ławie oskarżonych zasiadało dziewięć osób – wałbrzyscy samorządowcy, urzędnicy, szefowa Wojewódzkiej Dyrekcji Inwestycji oraz przedstawiciele wykonawcy, spółki Inkom Śląski. Tylko trzem osobom: Dorze M., Stanisławie B. i Hannie G. sąd warunkowo zawiesił wykonanie kary więzienia na pięć lat. Jerzy S. i Włodzimierz G. zostali skazani na 3 lata 6 miesięcy pozbawienia wolności, Władysław Ż. na 3 lata, zaś była skarbniczka Alina S. na 2 lata. Lechosław G. z Inkomu Śląskiego spędzi w więzieniu 2 lata i 10 miesięcy, Jan G., także z „Inkomu” - półtora roku. Oskarżeni będą także musieli zapłacić wysokie grzywny oraz zwrócić koszty postępowania sądowego. Uzasadniając natychmiastowe zastosowanie aresztu tymczasowego wobec Jerzego S., Włodzimierza G. i Władysława Ż. sędzia Tomasz Białek podkreślał wysoką pozycję społeczną skazanych i dużą wartość ich majątków, co jego zdaniem mogłoby doprowadzić do podjęcia przez nich bezprawnych działań zmierzających do uniknięcia kary. - Oskarżeni, przebywając na wolności i korzystając z posiadanych pieniędzy oraz rozległych koneksji mogliby zdobyć nierzetelne zaświadczenia o złym stanie zdrowia albo uzyskać pobyt w szpitalu.

Opracowanie RafalSzz na podstawie źródła: 

1. http://walbrzych.naszemiasto.pl/artykul/zachodnia-obwodnica-walbrzycha-zdjecia-historia-przebieg,4244947,artgal,t,id,tm.html - Zachodnia obwodnica Wałbrzycha - zdjęcia, historia, przebieg . Autor: Sylwia Królikowska 2017-09-14, Aktualizacja: 2017-09-20 06:17 źródło: Naszemiasto.pl

2. https://dziennik.walbrzych.pl/obwodnica-walbrzycha/  - Obwodnica owiana legendą. Jej budowa rozpoczęła się 20 lat temu i pochłonęła 50 mln zł. 7 stycznia 2017. Pozostałości rozpoczętej przed 20 laty budowie zachodniej obwodnicy miasta. Wałbrzych, 09.09.2015. Fot. Jacek Zych / Dziennik Wałbrzych.

3. http://wyborcza.pl/1,75248,1757625.html?disableRedirects=true - Droga donikąd w Wałbrzychu. Marcin Rybak 3 listopada 2003 | 00:00.

4. http://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,35771,2446196.html - Byli wysocy rangą urzędnicy wałbrzyskiego magistratu staną przed sądem.  Marcin Rybak 14 grudnia 2004 | 00:00

5. http://www.twoje-sudety.pl/index.php?action=show&type=news&id=4381 - Wałbrzych: Obwodnicą za kratki. 24 Lutego 2006, 18:19

 


/ / / / /
/ / / 2 / /
/ / / 2 /
heck | 2018-09-26 10:39:51
Jako wałbrzyszanin stwierdzam,że czytając ów artykuł wzbiera we mnie gniew - afera goni aferę,skala oszustw i korupcji nie zna granic. Wstyd i hańba-zwłaszcza że zamieszani w to są wysocy rangą urzędnicy.
RafalSzz | 2018-09-29 13:26:27
Chyba u wszystkich wywołuje to gniew, przez takie właśnie działania mocno odbiegamy od zachodu z rozwojem. Nasz kraj musi się nauczyć szanowania publicznych pieniędzy i uczciwej pracy...
moose | 2019-01-25 16:54:15
Można do kalendarium wpisać dzisiejszą datę - wybór oferty BUDIMEX SA na wybudowanie obwodnicy.
RafalSzz | 2019-01-25 20:52:22
Właśnie wpisałem :) będę starał się uzupełniać na bieżąco informację.
Maciej P. | 2019-04-04 19:00:07
Patrząc na przebieg drogi, to skrzyżowanie Sikorskiego z Kolejową i Wysockiego (tzw. skrzyżowanie KW) będzie zakorkowane jeszcze bardziej niż jest obecnie.
Petroniusz | 2019-04-04 20:14:24
Skrzyżowanie ma być przebudowane.
Petroniusz | 2019-04-04 20:23:10
Zobacz projekt .
heck | 2019-04-04 21:32:06
"Maraton" i jedynka na ul.Browarnej do wyburzenia....trochę szkoda..
Petroniusz | 2019-04-04 21:47:22
W sumie po Twoim komentarzu naszły mnie takie myśli czy nie należałoby zaprojektować przebieg obwodnicy zachodniej na nowo, z uwzględnieniem aktualnego natężenia ruchu drogowego. Jeśli to będzie obwodnica puszczona śladem zaprojektowanym chyba w latach 80. a może nawet 70., z trzema tylko węzłami drogowymi (Żeromskiego, Reja i 1 Maja) z rondem w najbardziej zakorkowanym miejscu (koło Tesco), z kilkoma skrzyżowaniami z sygnalizacją świetlną i bez (w tym trzema skrzyżowaniami prowadzącymi do największej wałbrzyskiej dzielnicy) to się chyba musi korkować. Z drugiej strony lepiej mieć taką obwodnicę niż żadną. :)
Trójgarb | 2019-04-06 20:36:51 | edytowany: 2019-04-06 20:39:47
A czy to na pewno obwodnica czy po prostu łacznik międzyosiedlowy? :-) Obwodnica w tym przypadku to termin polityczny/marketingowy, tak jak Oś Inkubacji we Wrocławiu lub obwodnica aglomeracji wrocławskiej. Szkoda, że tak kiepsko rozwiązano wpięcie do Kusocińskiego. Z Piaskowej Góry do centrum nadal będą ludzie jeździć Wrocławską, chyba że tam asfaltu zabraknie.
RafalSzz | 2019-04-06 21:54:05
Pytanie jaka jest definicja Obwodnicy ?
Trójgarb | 2019-04-07 12:06:48 | edytowany: 2019-04-07 12:10:19
- w przypadku wałbrzyskim pasowałaby nazwa typu "łącznik średnicowy", bo kierowanie ruchu tranzytowego z Uczniowskiej do centrum miasta nie zasługuje na nazwanie tej drogi obwodnicą, a termin "trasa średnicowa" też nie odpowiada charakterowi tych paru kilometrów drogi miejskiej. Może będzie z tego jakaś aleja z fajnym patronem. :-)
RafalSzz | 2019-04-07 13:20:10
Czyli jest definicja, to dobrze, obwodnica ominie część miast ? spowoduje odkorkowanie Wrocławskiej Armii Krajowej i Szczawna ? sprawi że będzie lepszy dojazd do centralnej części Wałbrzycha ? oraz północnej ? to nie rozumiem tych dziwnych komentarzy i potrzeby ich wstawiania tutaj.
Petroniusz | 2019-12-13 20:15:32
Co było wcześniej, przed rokiem 1997, można przeczytać w artykule . Myślę, że uda się odszukać jeszcze starsze materiały.