Prawie każdy z nas zna berlińską Bramę Brandenburską, mniej z nas wie, że jej architekt pochodził ze Śląska i był z nim przez całe swe życie związany. Wiele śląskich projektów Carla Gottharda Langhansa zachowało się do dzisiaj, nie wszystkie jednak w pierwotnej formie, niektóre, niestety zniknęły, pozostały tylko ich zdjęcia. Także syn Carla Gottharda, Carl Ferdinand, był znanym i cenionym architektem i pozostawił po sobie okazałą spuściznę. Niestety, dzieła syna w wielu źródłach, także na stronach internetowych, przypisywane są błędnie ojcowi albo na odwrót. Artykuł ten jest próbą pokazania śląskich projektów i miejsc związanych z tymi architektami. Mam nadzieję, że będzie z czasem wspólnymi siłami uzupełniany i korygowany.
CARL GOTTHARD LANGHANS
Urodził się 15.12.1732 r. w Kamiennej Górze, jego ojciec Gottfried Langhans był tam od 1725 r. konrektorem szkoły przy kościele Łaski. Ciekawostką jest, że wg Hinrichsa aktu chrztu Carla Gottharda nie zanotowano w księgach parafialnych kamiennogórskiego kościoła Łaski, a wg Kunickego (autora „Heimatbuch des Kreises Landeshut i. Schl.”), wręcz przeciwnie, chrzest zanotowano w tamtejszych księgach parafialnych pod 17.12.1732 r.
W 1933 r. na budynku obecnej szkoły podstawowej nr 1 w Kamiennej Górze, przedwojennej Oberschule, wcześniej nazywanej Realgymnasium, postawionym w miejscu, w którym stał dom urodzenia Carla Gottharda odsłonięto uroczyście marmurową tablicę informującą o tym wydarzeniu. Ciekawe czy owa tablica się zachowała?
1741 – 1752 r. - Gimnazjum w Świdnicy (Gottfried Langhans był od 1737 do 1759 prorektorem, a od 1759 do 1763 r. rektorem gimnazjum przy Kościele Pokoju)
1752 – 1757 r. - Studium prawa i matematyki na uniwersytecie w Halle. C. G. Langhans nigdy nie studiował architektury, był w tej dziedzinie samoukiem.
1757- 1763 r. - Nauczyciel synów hr. Matuschki we Wrocławiu.
Do 1783 r. C. G. Langhans mieszkał we Wrocławiu przy ul.
św. Katarzyny (Katharinenstr., Kattengasse), tam urodził się jego syn, Carl Ferdinand, z małżeństwa z Anną Elisabeth Jäckel.
1783 – 1788 r. przy ul.
Wita Stwosza (Albrechtstr. 18) w domu odziedziczonym po teściach naprzeciwko pałacu Hatzfeldów
Od 1788 r. mieszkał w Berlinie, przy Charlottenstr. 48, często wracał do Wrocławia, szczególnie do swojej posiadłości w Dąbiu, gdzie też spędził ostatnie cztery lata życia.
Zmarł 01.10.1808 r. w Grüneiche (obecnie Wrocław-Dąbie) (posiadał tam od 1783 r. dom i wapniarnię, której pozostałością był staw, zwany jeszcze w 1908 r. potocznie „Kalkscheunenloch” – lokalizacja wg dra Kosa najprawdopodobniej na terenie
wrocławskiego ogrodu zoologicznego
Oprócz majątku w Dąbiu architekt był właścicielem kamieniołomu w Krapkowicach.
Akt zgonu C. G. Langhansa zanotowano w księgach metrykalnych kościoła św. Bernhardyna – obecnego Muzeum Architektury. Nie udało mi się jednak ustalić czy Langhans został pochowany na tamtejszym przykościelnym cmentarzu.
Śląskie projekty Carla Gottharda Langhansa:
Brzeg -
koszary fryderycjańskie (1780) i epitafium generała von Geßlera w kościele św. Mikołaja (1790)
Brzeg Dolny - przebudowa
pałacu i parku rodu von Hoym
Dzierżoniów -
kościół Maryi Matki Kościoła (dawny ewangelicki) (1795/1798)
Głogów -
kościół ewangelicki Łódź Chrystusa (1764)
Jelenia Góra -
cukrownia (1787)
Kluczbork -
zakład dla ubogich (1777)
Samotwór –
willa (pałac) (1776-1781)
Syców -
kościół ewangelicki apostołów Jana i Piotra (1785-89)
Wałbrzych –
kościół ewangelicki św. Zbawiciela (1785-1788)
Wrocław:
- odbudowa
pałacu Hatzfeldów (1766/1774)
- dawna
rafineria cukru (1771)
-
koszary artylerii (1787)
-
brama Fryderyka (1774)
- wartownia na Rynku
-
pałac Wallenberg-Pachaly
- epitafium Brechera w kościele św. Elżbiety
-
pomnik (grobowiec) generała Friedricha Bogislava von Tauentziena (1791)
-
teatr „Kalte Asche“ (1782)
- odbudowa rezydencji kurii na Ostrowie Tumskim (1767)
- Zwinger, siedziba korporacji wrocławskich kupców (1768)
Zagrodno -
kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy (dawny ewangelicki) (1789)
Żmigród - przebudowa
pałacu (1762-65) i
oranżeria
Przypisywane w niektórych źródłach C. G. Langhansowi:
Bukowiec – przebudowa
pałacu za Redena (1786)
Gaworzyce –
mauzoleum Tschammera (1786)
Czerwony Kościół -
pałac pałac (1794)
Jedlina Zdrój -
zespół pałacowo-przemysłowy (dawna przędzalnia)
Maciejów -
pałac (1790)
Wrocław - udział w ukończeniu
kościoła Opatrzności Bożej (dawna Hofkirche)
Projekty poza Śląskiem:
Berlin – przebudowa opery (1787), wieża Marienkirche (1787), most Fryderyka (Friedrichsbrücke) (1787), Kolonady przy Mohrenstr. (1789), Brama Brandenburska (1789), szkoła weterynaryjna (1790), teatr (1800)
Charlottenburg (ob. Berlin) – Belvedere, teatr przypałacowy
Gorzów Wielkopolski - Zakład dla ubogich (1799 – 1802)
LINK
Pawłowice (Wielkopolska) – pałac
Poczdam – prace przy Marmorpalais (1789)
Rawicz - kościół p. w. Św. Andrzeja Boboli, dawny ewangelicki
Rheinsberg – prace w pałacu
CARL FERDINAND LANGHANS
(ur. 14.01.1782 r. we Wrocławiu, zm. 22.11.1869 r. w Berlinie)
Śląskie projekty Carla Ferdinanda Langhansa:
Wrocław
-
Opera Dolnośląska (1839-41)
-
willa Heyna (Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej) (1815
- Budynek loży Fryderyk Pod Złotym Berłem
(tego obiektu nie udało mi się zidentyfikować)
-
Philippische Weinhandlung1800
-
kościół Opieki św. Józefa - d. Elftausend-Jungfrauenkirche (1821-23)
-
Stara Giełda
-
Synagoga „Pod Białym Bocianem“ Synagoga „Pod Białym Bocianem“ (1826-29)
-
kaplica Matki Bożej na Wzgórzu Osobowice (1822-24)
-
kamienica Fellera
-
postument pomnika Blüchera
-
pałac Langhansów, pałac Tschirschky-Renàrd, później Instytut Wschodnioeuropejski (1819)
Legnica -
Teatr im. Heleny Modrzejewskiej (1839)
Oleśnica Mała –
mauzoleum w parku przypałacowym (1825)
Źródła:
Walther Th. Hinrichs, „Carl Gotthard Langhans – Ein schlesischer Baumeister 1733-1808“, wyd. Heitz & Mündel, 1909 r.
www.preussen-chronik.de/_/person_jsp/key=person_carl_langhans.html
http://de.wikipedia.org/wiki/Carl_Gotthard_Langhans
Gerhard Scheuermann, „Das Breslau-Lexikon“, Laumann-Verlag, Dülmen
Encyklopedia Wrocławia, Wydawnictwo Dolnośląskie
Schlesische Lebensbilder. Zweiter Band – Schlesier des 18. u. 19. Jahrhunderts. Verlag Wilh. Gottl. Korn, Breslau 1926
Schlesier des 15. bis 20. Jahrhunderts / Im Auftrag der Historischen Kommission für Schlesien hrsg. von Helmut Neubach, Ludwig Petry. Würzburg : Holzner. - 1968.
|
opracowanie: Ropucha
zdjęcia: www.wroclaw.dolny.slask.pl